လူဟာ စဉ်းစားဉာဏ်ရှိသော သတ္တဝါဖြစ်တယ်။ Man is a rational animal လို့ စပြီးပြောခဲ့တာဟာ
ဂရိတွေးခေါ်ပညာရှင် အာရစ္စတိုတယ်ဖြစ်တယ်လို့ ယူဆကြတယ်။
အာရစ္စတိုတယ်က......"သက်ရှိဟူသမျှမှာ အတ္တ ဝိညာဉ်ဆိုတာရှိတယ်။ အပင်သက်ရှိတွေမှာရှိတဲ့ အတ္တဝိညာဉ်ကတော့ အနိမ့်ကျဆုံးဖြစ်တယ်။ ဒါထက် အဆင့်မြင့်တဲ့ အတ္တဝိညာဉ်ကတော့ တိရစ္ဆာန်မှာရှိတယ်။ လူမှာရှိတဲ့ အတ္တဝိညာဉ်ကတော့ အမြင့်မြတ်ဆုံးပဲတဲ့။ လူရဲ့အတ္တဝိညာဉ်မှာ ပညတ် Concepts တွေကို အသုံးပြုပြီးစဉ်းစားနိုင်၊ ဆင်ခြင်နိုင်တဲ့ စွမ်းရည်တည်ရှိတယ်။ ဒီလို စဉ်းစားဆင်ခြင်နိုင်တဲ့ စွမ်းရည်ရှိခြင်းကြောင့် လူသတ္တဝါဟာ တခြားသက်ရှိတွေမှာရှိတဲ့ အတ္တဝိညာဉ်တွေနဲ့ ခြားနားသွားခြင်းဖြစ်တယ်။ တစ်နည်းပြောရရင် လူဟာ လောကဓမ္မသဘာဝတွေကို စဉ်းစားဆင်ခြင်ခြင်းအားဖြင့်ထွင်းဖောက်သိမြင်နိုင်တဲ့သတ္တဝါဖြစ်ခြင်းကြောင့် လူဟာ
သတ္တလောကမှာ အမြင့်မြတ်ဆုံးသူဖြစ်တယ်"လို့ဆိုလိုချင်တာ ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်။
ဆင်ခြင်နိုင်မှု၊ ဆင်ခြင်တုံတရားရှိမှုကြောင့် လူဟာ မြင့်မြတ်တဲ့သတ္တဝါဖြစ်တယ်လို့ သဘောသက်ရောက်နေတာကို ဒဿန ဆရာကြီး ဘာထရန်ရပ်ဆယ်လ်က သရော်ချင်ဟန်တူပါတယ်။ Unpopular Essays စာအုပ်ထဲက An Outline Of Intellectual Rubbish ဆိုတဲ့စာစုမှာ ရပ်ဆယ်လ်က....." လူဟာ ဆင်ခြင်ဉာဏ်ရှိတဲ့ သတ္တဝါလို့ပြောကြတယ်။ ဒီအဆို မှန်ကန်ရဲ့လားလို့ သက်သေ အထောက်အထားတွေ ရှာကြည့်ခဲ့ဖူးပါတယ်။ အာရှ ဥရောပ အစရှိတဲ့တိုက်ကြီးတွေပေါ်က နိုင်ငံအများအပြားမှာလည်း ရှာဖွေကြည့်တယ်။ ဒါပေမယ့် လူ့လောကကြီးဟာ မိုက်မဲရူးသွပ်ခြင်း ဆီကိုပဲ အဟုန်ပြင်းစွာနဲ့ ရွေ့ရှားနေတာကိုပဲတွေ့နေရတယ်။ ရက်စက်ခြင်းတွေ ၊ နိုင်လိုမင်းထက်ပြုမူခြင်းတွေ၊
အယူသီးစွာနဲ့ ပြုမူနေခြင်းတွေ တိုးသည်ထက် တိုးလာတာကိုပဲ တွေ့နေရတယ်" တဲ့။
လူတွေမှာ အသိဉာဏ်၊ ဆင်ခြင်ဉာဏ် အမှန်တကယ် ရှိရင် မိုက်မဲစွာပြုမူခြင်းမျိုးတွေ ရှိမှာမဟုတ်ဘူး။ အခုတော့ ဒီအသိဉာဏ် ဆင်ခြင်ဉာဏ်နဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက်တွေ ကိုပဲ တွေ့နေရတယ်။ ဒါကြောင့် လူကို စဉ်းစားဆင်ခြင် ဉာဏ်ရှိတဲ့သတ္တဝါလို့ ဖွင့်ဆိုနေခြင်းဟာ အင်မတန်ဟောင်းနွမ်းရှေးကျတဲ့ လူ့အဖြစ်ကို ဖော်ပြနေခြင်းများ ဖြစ်နေလေရော့သလားလို့ ရပ်ဆယ်လ်က သရော်ချင်ဟန် တူပါတယ်။
နှစ်ဆယ့်တစ်ရာစုကိုရောက်လာလို့ လူတွေပိုပြီး အသိဉာဏ်တွေရှိလာ၊ ဆင်ခြင်တုံတရားတွေ တိုးတက်လာသလားလို့ကြည့်တော့လည်း.....သည်းလှိုက်ရင်တုန်ဖွယ် မိုက်မဲမှုတွေ ၊ ရက်စက်မှုတွေကို တွေခဲ့ရတာပဲ ၊ တွေ့နေရတာပဲ .....ဒတ်ခ်ျစာရေးဆရာကြီး အီရာဇမား (Erasmus) ပြောခဲ့သလို လူတွေရဲ့ မိုက်မဲခြင်းတွေဟာ သက်ဆိုးရှည်တုန်းပါပဲ။
ရပ်ဆယ်လ်က "လူ့ရဲ့အသိဉာဏ် ဆင်ခြင်ဉာဏ်ဟာ အစွဲ ဥပါဒါန်တွေရဲ့ ဖုံးလွှမ်းခြင်းကို ခံနေတယ်" လို့ မြင်ပြတယ်။ မိုက်မဲခြင်းတွေရဲ့နောက်လိုက်ဘဝရောက်နေရပုံကို ရှင်းပြလိုဟန်ရှိပါတယ်။
ဘင်ဂျမင်ဖရင်ကလင် ( Benjamin Franklin ) က မိုးကြိုးလွှဲကို တီထွင်ခဲ့တယ်။ အဲဒီတုန်းက အင်္ဂလန်နဲ့ အမေရိကမှာ ရှိတဲ့ ဘာသာရေးအစွဲဥပါဒါန်ကြီးသူတွေက ဘင်ဂျမင်ဖရင်ကလင်ကို ရှုတ်ချကြတယ်။ မိူကြိုးလွှဲကို တီထွင်တာ ဘုရားသခင်ကို အန်တုတာ ဖြစ်တယ်တဲ့။ သူတို့စွဲယူထားတာက....မိုးကြိုးပစ်တာဟာ ဘုရားသခင်က ပစ်တာ ၊ ဘယ်သူ့ကိုပစ်တာလဲဆိုတော့ ဘာသာတရားကိုမယုံ ကြည်သူတွေ ၊ မကောင်းမှုဒုစရိုက်ပြုသူတွေကိုပစ်တာ ၊ ဒီတော့ ဘင်ဂျမင်ဖရင်ကလင် မိုးကြိုးလွှဲလုပ်တာဟာ အဲဒီဘာသာမယုံသူတွေ ၊ ဒုစရိုက်သမားတွေကို မိုးကြိုးနဲ့ပစ်ခွင်းပြီး ဘုရားသခင်ကအပြစ်ပေးခြင်းကို ဟန့်တားရာရောက်နေတာ်လို့ မြင်ကြတယ်။
တိုက်တိုက်ဆိုင်ဆိုင် မက်ဆာချူးဆက်ပြည်နယ် (Massachusetts) မှာ ငလျင်လှုပ်တော့ အဲဒီ ဘာသာရေး ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးဖြစ်တဲ့ ဖဒါက်တာပရိုက်စ် Dr. Price က....' ဖရင်ကလင်ရဲ့ မိုးကြိုးလွှဲတွေကို ဘုရားသခင်က အမျက်တော်ရှတဲ့အတွက် အခုလို ငလျင်လှုပ်ပြတာလို့ ယုံယုံကြည်ကြည်ပြောတယ်။ ပြီးတော့ သူကဒီမိုးကြိုးလွှဲတွေကို အခြားမြို့တွေမှာထက် ကျုပ်တို့ ဘော်စတွန်မြို့မှာ (Boston) အများကြီးပိုစိုက် ထားတယ်။ ဒါကြောင့် ငလျင်လှုပ်တော့ ဘော်စတွန်မြို့က ပိုပြီးအလှုပ်ခံရတာပဲ" လို့ပြောလိုက်သေးတယ်။
ရပ်ဆယ်လ်ဟာ အစွဲဥပါဒါန်တွေဖုံးနေတဲ့ ဒေါက်တာ ပရိုက်စ်ရဲ့ အမြင်ကို ဘယ်လိုသရော်ခဲ့သလဲ ဆိုတော့ " ဘော်စတွန်မှာ မိုးကြိုးလွှဲတွေ များသည်ထက်များလာပေမယ့် ငလျင်မလှုပ်တော့ဘူး။ ဒါဟာ ဘုရားသခင်က ဘော်စတွန်မြို့ကို မကောင်းမှုဒုစရိုက်တွေမှ ကင်းဝေးအောင်ဖယ်ရှားဖို့ကိစ္စကို လက်လျှော့လိုက်တာကြောင့် ဖြစ်ပါလိမ့်မယ်"တဲ့။
လူရဲ့အသိဉာဏ်ဘယ ဆင်ခြင်ဉာဏ်ကို အစွဲဥပါဒါန်တွေ ဖုံးလွှမ်းတဲ့အခါမှာ စဉ်းစားပုံ စဉ်းစားနည်းတွေဟာလည်း မှားယွင်းချွတ်ချော်ကုန်တာပါပဲ။ အတွေးတွေ မှယွင်းချွတ်ချော်ကုန်ရင် အလုပ်တွေလည်း မှားယွင်းမှာပဲ။ နှစ်ဆယ့်တစ်ရာစုထဲမှာလည်း အလုပ်မှားနေတာတွေ.... ရက်စက်မှုတွေကို မြင်နေရဆဲပါပဲ။
နန္ဒာသိန်းဇံ
အမှတ် ၁၀၄ ၊ အင်တာဗျူးဂျာနယ်
